Friday 15 July 2011

A theological appraisal of Suakliana

SUAKLIANA THEOLOGY

(‘Aw Chhandamtu, sual leh buaina kârah hianin’ tih hla atanga thlirna)

-VLC Vanlalhriatrenga

Kumtluang Rûn


Hrangkunga Sailo leh Lalziki te fa upa ber ni tura kum1901-a Maite khuaa piang Suakliana hi Mizo Kristian te zingah mi thar a ni tawh awm lo ve. Khawvela zirna school leh college-ah a inziah luh kan hre lo va. Senate of Serampore affiliated collegetha atanga B. Th/BD adt. zo a nih lohzia pawh kan hre chiang tlâng viau ang. Mahse he Mizo Kristiante arsi ropui lehêng tak hi leia Secular Institution leh Theological College-a degree ropui tak la ni mah suh se Zofate tana Lalpa bel ruat, chung lam recognise-a rawngbawlthin, Pathian Thlarau Thianghlim hnathawh a lo thlen apianga kan kir lehna hla nung phuahtu, hlawh hmu hauh lo chung pawha khaw tam taka rawngbawl hna thawk tura Thlarau Thianghlimin a hriattir anga pem kual maithin, Pathian hmangaihna buaipui thama ngaitu a nihzia leh Mizo Kristiante zinga Pathian hmangaihna hmuh chian lama pa a nihzia hithangthar lungfing thiamna sang zelten zirbing tham a ni tih an la hre chiang tawlh tawlh ang a. Kristianna leh kan hnam rilru dik tak ngaihlu chunga Pathian kan fak chhung chuan a hming a dai ngai tawh lo vang.

Khawvel thil lamah chhuan tur tehchiam a nei lo va. Mahse a nuna Pathian hmangaihna, thlifim ang maia thaw heuh heuh reng thei tura a inpekna chuan mihring mihrinnaa a nih phak loh tur nia lang a nihtir a. Khawvel sual avang thinlung rum kawk kawk te, retheih avanga beisei tur nei lo emaw inti leh Pathian mamawh lo ni âwm hrima khawvela intawllenthinte hnenah ngaih tur dik leh biak tur dik tak a kawhhmuh thin. Mahse hmasang ata tawh Pathian hawisan duhtu erawh kan awm reng a.

Rom 1:21-25-ah chuan, “Pathian hre siin Pathian angin an chawimawi lo va; lawmthu pawh an sawi hek lo; thil lawilo an ngaihtuah ta zawk a, an thinlung â chu a lo thim ta a. Finga inngaiin mi âah an lo chang a, thi thei lo Pathian ropuina chu thi thei mihringte leh sava te, fuliafa te, rannung te lem angah an chantir ta a. Chuvangin an taksa zahthlak taka insiamtawn turin an thinlung chakzâwng anga thil bawlhhlawh tih phalin Pathianin a hawisan a ni. Pathian thutak chu dawta chantirin, a Siamtu biak aiin a siama chu biain a rawng an bawl ta zawk si a,” tih kan hmu a. 

Min hringtu Sap rama Kohhran chu sawi loh, Mizo Kristiante pawh hian Pathian aiin a thilsiam hi kan âtchilh rawt ta a ni ber a. Pathian ropuizia hmuh fiah nana hman tâk aruangin a thilsiam chuan Lalpa min hawisantirthin a. Ngaihhlut loh tur ngaihluin, tuipui tlak loh kan tuipui viauthin a. Chutih laiin kan hla kungpui ropui Suakliana chuan,

Thil dang aiin i ropui e, ka Chhandamtu,

I kutchhuak pâr kan lawm e;

Thilsiam aiin i mawi zual e, Ka chhandamtu,

I hmangaihna hmêl ka sawi thei lo,

a lo ti daih mai si. A theology hi a ril teh a nia. 

Pathian thilsiam, a kutchhuak mawi tak te chu a tisa mita a han thlir châng chuan mawi a ti ve hlethin a, mahse chu a thilsiam mawizia ai chuan a siamtu ropuizia chu thlarau mita a hmuh fiahna a lo ni zawk a. Leia awm engkim mai hi Pathian hmangaihna rawng kai vek niin a hmu thei hial mai zu nia. 

A nihna takah chuan Suakliana hi a nuna harsatna chi hrang hrang avangin beidawnga kun tlawk tlawk âwm chu a ni ve. A pain zu a in reng a, ringlo mi a la ni bawk a. Amah pawh insual turin a cho fo va. Chu mai bakah a nupui pawh a hnawhchhuahsak hialthin a; ani lah mitdel a lo ni chhunzawm ta bawk nen. Keini nun dan leh a nunkawng chhuk chho tak mai han khaikhin chuan a tân hian lawm viau chhan tur a tam vak bik lo niin a suangtuahpui theih.

Mahse ani chuan Pathian mit naute puin khawvel a thlirpui phak a. ‘Ral tawh mai rawh lei ninawm,’ tia kan chiau vawng vawngna hmun tho hi ani chuan,

Lei hi Lalpa, i thilthlawnpek hmasa a ni,

Ka chhiar sêng lo lei lâwmna,

Van hmun ropui, i malsâwmna famkim a ni;

Kalvari tlângah kei min pe e,

zu ti daih thung a mawle!

A hmangaihna a sawi nin loh Pathian angchhunga chen thuai chu a châk nameuh mai. Mahse chu erawh leia lungawi lo taka khawsak phahna tur leh beisei tur rêng nei lo ni âwm hrima nun hmanna tur a nih lohzia a hria a. Mizo Kristian zinga hruai valh awrh ta nawlhthin mi tam tak thlir dan ang lo takin beiseina nung nei chungin lei hi Lalpa thilthlawnpek hmasaah a ngaihpui hmak thei a. Chu pawh chu Lalpa a ngaih tizualtu a la ni ta zel a. “A thilsiam mah heti khawpa ropui a nih chuan a siamtu Pathian phei chu engtiang fakauhva ropui ni ang maw?” a ti a ni ber mai.

Englai pawha a rilrua inmung tluk tluk Pathian hmangaihnaêng ropui leh thianghlim tak chuan a nun a chhunêng a, harsatna karah pawh beidawnga vuai ral mai lovin lei lâwmna chhiar sêng lo hialin a awm thei a lo ni.

Khawvel literature zirna huang thlenga belhchian tidawl zual tura khawi college pum chhuak mah ni si lovin thiam taka hmehbelnatawngkam(metaphor) hmang a, Isua chu ‘Par mawi’ tia a han ko thei mai te hi Thlarau Thianghlim hriattirna vang a tih loh theih loh. 

Van vâwr theology uar a, lei chu hremhmun ang maia chantir lam tuipui thin Zofate zingah van lama thlarau chawlhna leh malsawmna ropui tak beisei tur nih hre tho chunga leia lungngaih châng pawha Pathian Thlarauvin enna a pekthin, natna leh retheihna bakah khawvel sual thimin a vel a dâp tlat chung pawha lei lawmna chhiar sêng lo Suakliana, Mizo hla kungpui ropui tak, Pathian Thlaraua mi ril, Lalpa’n buan tlaka ngaia vawi tam tak a buan, tawrhna namên lo tak tuar chung pawha, ‘Hmangaihna a fawn vel e, lawm r’u haleluia,’ ti fantu Mizo Kristianten kan nei hi kan nihlawh ngei mai. Chu hmangaihna fawn vela inchiah pil phakte chuan lei lawmna nun chu thihna luiral an kai hunah chuan van lawmnaah an chantir mai dawn a. Lawm tak chungin Pathian remruat engkim mai hi an dawngsawng thei zel dâwn a lo ni.

Chutiang kawnga zirtirtu ropui Suakliana chu a damchhungin hrehawmnaah pawh lawmin a awm a. Hmuh theih loha chu a hmuh tlat avangin a beisei fan fan a. Dam thlamuanna leh lungawina nun nei chungin thih thlamuanna nen Chhandamtu kianga lungawina leh lawmna famkim chang tawh turin amahin ti tura a tih anga a faten Pathian hnena a chungchang thu an thlen zawh hnu lawk, July ni 3, 1979 zingkarah chuan, “I buatsaih Salem khawpui, aw, ka ngai tawh mang e,” a tih hmun pan turin hahdam takin a muhil ta siai siai mai a ni.

No comments:

Post a Comment